هم زمان با رشد و توسعه شهرها و پیچیده شدن فرایند های جوامع بر تعداد بحران ها و پیچیدگی آنها افزوده میشود و از طرفی آسیب پذیری شهرها به دلایل متعدد در برابر بلایا افزایش می یابد لیکن طراحی و به کارگیری شیوه های مناسب باعث شده که آثار و تبعات منفی این بحران ها د ر مقایسع با گذشته ، نسبتا کاهش یابد. برای مواجهه با حوادث و بحران های طبیعی و غیر طبیعی، به مدیریت منابع بسیار قوی نیاز است زیرا دامنه و شموع جغرافیایی بعضی بحران ها بسیار گسترده و برای حل و رفع آنها داشتن مدیریت کلان و گسترده ضروری است.(کلیدواژه: مکانیابی سوله های مدیریت بحران،ارزیابی سوله مدیریت بحران)
یکی از شهرهای ایران که بیش از سایر شهر ها با این مشکل روبه رو است شهر مشهد می باشد. این شهر به دلیل موقعیت جغرفیایی خود و قرار گرفتن در بین رشته کوه بینالود و هزار مسجد و همچنین قرار گرفتن بر روی گسل های فراوان دارای آسیب پذیری زیادی در برابر بلایای طبیعی می باشد. مورد دیگری که سبب آسیب پذیری زیادی این شهر می باشد، وجود بافت های خودرو و قدیمی در دل این شهر میباشددکه عموما به صورت متراکم در کنار یکدیگر ساخته شده اند. در این راستا شهر مشهد بزرگترین کلان شهر مذهبی جهان، با مشخصات اقلیمی خود نه تنها از قواعد فوق مستثنی نیست بلکه با توجه به پارامتر هایی همچون جغرافیای خاص، جمعیت حاشیه نشین، گسترش ناگهانی علیرغم محدودیت طبیعی، مشکلات دفع آب های سطحی و بحران های نوظهور نظیر کم آبی، آلودگی هوا، آسیب پذیری در برابر زلزله و … سوژه ای مناسب جهت برنامه مدیریت بحران به نظر میرسد.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
یکی از مهمترین مسایلی که همواره مورد توجه سازمان های مسئول در مدیریت بحران قرار دارد انتخاب مکان مناسبی جهت اسکان موقت جمعیت های آسیب دیده از سوانح می باشد. بدیهی است عدم رعایت مکان گزینی صحیح ممکن است فاجعه ای دیگر حتی به مراتب وخیم تر از سانحه اولیه به دنبال داشته باش. لذا معیار های مختلفی همچون دسترسی مناسب به معابر، فاصله با مراکز جمعیتی، مراکز امداد و نجات و … نقش موثری در کاهش تلفات و آسیب پذیری در هنگام وقوع سوانح احتمالی و پس از آن را دارد. لذا پژوهش پیش رو برآن است تا با تلفیق برنامه ریزی صحیح و همچنین استفاده از الگوی پدافند غیر علامل در مکانیابی سوله های مدیریت بحران، تسهیلات لازم جهت شناسایی مکان های مناسب سوله های بحران را به عمل آورد.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
همچنین با توجه به اینکه طرح مکانیابی سوله های مدیریت بحران در شهر مشهد در دستور کار سازمان مدیریت بحران قرار گرفته مطالعه در این زمینه امری مهم در جهت ایمنی، در هنگام و پس از وقوع حوادث می باشد و با توجه به اینکه موضوع مورد مطالعه می تواند در جهت ارائه راهکار ها و پیشنهاد هایی در تحقق امر مکانیابی سوله های مدیریت بحران و ضوابط با توجه به اصول پدافند غیر علمل حائز اهمیت باشد، مورد بررسی قرار گرفته است.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
ضرورت و اهمیت (کلیدواژه: مکانیابی سوله های مدیریت بحران)
درباره ی اهمیت و ضرورت توجه به بلایا موضوعات متعددی در نظر گرفته شده است که شاید مهمترین موضوع، تلاش در جهت ایجاد تغییر از واکنش به بلایا به سما ایجاد آمادگی و پیشروی قبل از وقوع فجایع باشد. این موضوع ایجاب میکند شهرسازی ما به گونه ای باشد که شهر کمترین آسیب را در اثر چنین حوادثی متحمل شود. در این زمینه فضاهای چند منظوره شهری طراحی آن با رویکرد کخاطرات طبیعی و مصنوعی می تواند اثراتی همچون خسارات و تلفات ناشی از این حوادث به حداقل رساند. در اینجا ضرورت و اهمیت تمهیداتی برای طراحی این فضاها حس می شود.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
این در حالی است که مکان یابی از جمله تحلیل های مکانی است که تاثیر فراوانی در کاهش هزینه های ایجاد و راه اندازی فعالیت های مختلف دارد به همین دلیل یکی از مراحل مهم و اثر گذار در پروژه های اجرایی به شمار می رود. مکان های نهایی باید حتی الامکان همه شرایط و قیود مورد نیاز را ارضا نماید. بدین ترتین عدم بررسی این شرایط و قیود قبل از اجرای چنین پروژه هایی، نتالیج نامطلوب فراوانی به دنیال خواهد داشت. برای اجرای یک مکان یابی موفق، لازم است کلیه عوامل موثر در سطح منطقه مطالعاتی بررسی شود و مکان های مناسب در قالب خروجی فرآیند مکانیابی در اختیار مدیران و تصمیم گیرندگان نهایی قرار گیرد. این افراد نیز بر اساس سیاست های موجود اولویت های هر یک از نتایج، گزینه های مناسب را انتخاب می کنند.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
با این حال توجه به پایگاه های بحران به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازان دهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، لذا لازم است که با بررسی دقیق که و مطالعه جامع، مکانی مناسب جها احداث این نوع کاربری ها در سطح شهر انتخاب گردد تا در جهت ارتقا کارآمدی و بهره برداری از آن موثر واقع شود. لذا در این تحقیق، شاخص ها و ضوابط مکانیابی سوله های مدیریت بحران با استفاده از شیوه پدافند غیر عامل و نمونه های بهینه برای کلان شهر مشهد ارائه می شود. و پیشنهاد های حاصل از تحقیق ، زمینه لازم برای مدیریت بحران را فراهم میکند.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
اهداف
در پژوهش پیش رو، اهداف زیر دنبال می شود:
1-مکانیابی سوله های مدیریت بحران با استفاده از شاخص های پدافند غیر عاملبرای کلانشهر مشهد.
2-تدوین معیارها برای توزیع و پراکنش سوله های مدیریت بحران در شهر مشهد.
3-شناسایی مناطق آسیب پذیر در شهر مشهد.
4-تحقق سازمان فضایی منسج و وحدت رویه در شهر مشهد.
پیشینه
از جمله پژوهش های مرتبط با موضوع و روش مورد بحث در این مقاله میتوان به مطاعلت زیر اشاره کرد:
_ آقای اسفندیار زبردسا و عسل محمدی در سال 1384 در این مقاله ای تحت عنوان مکانیابی مراکز امداد رسانی در شرایط وقوع زلزله با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، موضوع مکانیابی مراکز امداد رسانی جهت انجام عملیات نجات را بررسی نمودند و به نتیجه ارزیابی معیار های آسیب پذیری مناطق شهری در مقابل زلزله احتمالی با استفاده از AHP در منطقع 11 شهرداری تهران دست یافتند.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
_ در مطالعه دیگری، آقای صمدزادگان در سال 1384 تحت عنوان مکان یابی اسکان موقت به منظظظور مدیریت حوادث غیر مترقبه بر مبنای به کار گیری سیستم های اطلاعات مکانی هوشمند، موضوع تصمیم گیری جهت مکانیابی مراکز اسکان موقت برنامه ریزی نمودند و به نتیجه قابلیت های متعدد اطلاعات مکانی مبنی بر (GPS) منطق فازی، دست یافتند.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
_ دکتر جمیله توکلی و آقای منصور استادی در سال 1388 در مقاله ی تحت عنوان “تحلیل پایداری محله های کلانشهر تهران با تاکید بر عملکرد شورایاری ها مطالعه موردی: محله های اوین، درکه، ولنجک”. ضمن توجه ویژه بر معرفت های توسعه پایدار، به ارزیابی سطوح پایدار در محله های نامنبرده پرداخته اند و سعی نموده اند با مقایسه تطبیقی، عوامل موثر بر پایداری یا ناپایداری را شناسایی و در نتیجه شورایاری ها در بهبود روند پادیارب را ارزیابی کنند.(کلید واژه: ارزیابی سوله مدیریت بحران)
_دکتر حسن کامران، آقا امینی و آقای حسن حسینی امینی در سال 1391در تحقیق خود تحت عنوان پدافند غیرعامل در برنامه ریزي مسکن، موضوع نقش پدافند غیر عامل در برنامه ریزي شهري را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده اند که عواقب کلی آن، در راستاي ایجاد شهر ایمن، شهر قدرت و شهر بازدارنده است.
_ از دیگر مطالعات مکانیابی می توان به پژوهشی در سال 2008 در امریکا با عنوان “مدلی بر پایه GIS باري تعیین مکان مناسب پناهگاه هایی براي تخلیه فوري توسط باندانا کار و میکائیل اي هادساو در ایالت فلوریدا اشاره نمود. هدف اصلی در این تحقیق، مشخص کردن پناهگاه هاي موجود و مکان هایی با قابلیت پناهگاهی مدرسه، دانشگاه ها، کلیساها و مراکز عمومی براساس مناسب بودن و در دسترس بودنشان است. این مطالعه براي به دست آوردن مدل نهایی، از تلفیق دو رو بر اساس” ترکیب خطی وزین و تکنیك نمایش موفقیت _ شکست در 17ناحیه فلوریداي جنوبی به اجرا درآمد. نتیجه حاصل از این تحقیق مبین آن است که 48 درصد از پناهگاه هاي موجود در مناطق نامناسب واقع شده است و بدین ترتیب 57درصد از مکان هاي با قابلیت پناهگاه هاي موجود در مناطق نامناسب قرار دارند. براي 15 پناهگاه موجود در مناطق نامناسب هیچ پناهگاه یا مکانی با قابلیت مناسب بالا یا متوسط، تا فاصله 10مایلی (16.1 کیلومتر) وجود ندارد.
مفاهیم، دیدگاه ها و مبانی نظری
از آنجایی که ادبیات مدیریت بحران بسیار گسترده است، تعیین مفهوم و دامنه مدیریت بحران اماري اساسی است. کلمه بحران در فرهنگ هاي مختلف با عبارت هاي مختلفی تعریف شده است. تعدادي از این تعریف عبارتند از:
_ بحران عبارت است از وجود بالقوه و بالفعل وضعیتی که بتواند دولت و کشوري را با یك خطر بزرگ مواجه کند( شهوري، 1375).
_ بحران با وجود آنکه زمانی غیر مشخص دارد، بیشتر از یک حالت اضطراری آنی است تا یک حالت مزمن. (کاظمی، 1366).
_ حادثه ای که به طور طبیعی و یا با وسیله بشر به شکلی ناگهانی و فزاینده به وجود آید و سختی و مشقتی را به جامعه انسانی تحمیل کند که برای بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق الهاده باشد بحران نامیده میشود. (برآبادی، 1383).
_ بحران ها از لحاظ ماهیت ، بزرگی و شادی متفاوتند . اما تمامی آنها عواقبی به بار می آورند و اغلب آن ها در شرایط زیر مشترک هستند: نیاز به تصلیم گیري سریع، عدم واکنش سریع و مناسب عواقب نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت، راه حل هاي محدودي در شرایط بحرانی وجود دارد، تصمیمات غلط ، اغلب عواقب وخیمی به دنبال خواهد داشت. (تن برگ 1373).
در تعریف علمی مدیریت بحران را دانشی می دانند سیستماتیك و فرایندي که سعی می کند اولا از وقوع حوادث پیشگیري کند، ثانیا در صورت وقوع به مقابله با آنها رود و از تتاثیرات آنها بکاهد و ثالثا پ از فرو کش کردن بحران براي بازسازي آن تلاش کند. بار طبق این تعریف
عناصر چهار گانه مدیریت بحران عبارتند از:
1)پیشگیری از وقوع
2)آمادگی
3)امداد و نجات
4)بازسازی (نیکنام، 1383)
هدف اصلی مدیریت بحران دستیابی به راه حلی رضایت بخش براي برطرف کردن شرایط غیر عادي ناشی از بحران است. این هدف در برگیرنده تمامی اقداماتی است که از طریق فرایندهاي مختلف پیش گیري، آماده سازي و بازسازي پیشگیري می شود تا در نهایت موقعیت فعلی تا حد امکان حفظ و موقعیت بحرانی را کنترل نماید. در این رابطه مشخص نمودن وظایف اجرایی گروه هاي امداد رسان در مناطق آسیب دیده ، تهیه عکس و فیلم ، جمع آوري اطلاعات از میزان آسیب هاي مالی و جانی، از اجزا مهم طرح هاي ایمن سازي و مدیریت خطر به شمار می رود.
پدافند غیر عامل عبارتست از مجلوعه فعالیت هاي غیر مسالحانه اي که باعث افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیري، تداوم فعالیت هاي ضروري، ارتقااي پایداري و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و بحران ها می شود(هاشمی، 20 :1387). از دیدگاه برخی از پژوهشگران تفاوت میان پدافند عامل و غیر عامل مبتنی بر راهکارها و استراتژي هاي تدوین شده توسط انسان است که با اجراي آن آثار منفی بحران به حداقل می رسد. در این برنامه ها هیچگاه از ابزار نظامی استفاده نمی شود.
مطالعه پژوهشگران نشان می دهد که فرهنگ پدافند غیرعامل در جامعه ي ایران حتی در کلان شهرهایی چون تهران، مشهد و اصفهان هنوز در سطح بسیار پایینی است و نیاز به برنامه ریزي بیشتري دارد درحالیکه کشور سوئیس با در نظر گرفتن این موارد در سطح اول دنیا قرار دارد (جلالای و تااجور، 3 :1387.) برنامه ریزي و طراحی دقیق در سطح شهرها، تعیین نقاط آسیب پذیر، پهنه بندي مناطق مخاطره آمیز در شهرها و تقویت سازمان هاي دخیل درمدیریت بحران و امنیت می تواند در پایداري شهرها در برابر ناامنی بسیار مؤثر باشد.
معرفی متغیرها و شاخص ها
معیارهای انتخاب زمین جهت احداث پایگاه ها: نزدیك بودن به کاربري مسکونی، وجود فضاي باز در اطراف و دوري از ساختمان هاي بلند مرتبه، نزدیکی به محل هاي اسکان موقت، وجود شبکه دسترسی مناسب، دور بودن از ساختمانها و تاسیسات خطر ساز از جلمه مهمترین معیارهاي انتخاب زمین جهت احداث سوله هاي مدیریت بحران می باشد.
ضوابط مکانیابی سوله های بحران با مولفه های پدافند غیر عامل در شهر مشهد:
ترجیحا در محدوده قانونی شهر قرار داشته باشد
نزدیکی به کاربری مسکونی
وجود فضای باز در پیرامون سوله
عدم همجواری با ساختمان های بلند مرتبه
قرارگیری در نزدیکی در نزدیکی محل های اسکان موقت
دسترسی مناسب
عدم همجواری با کاربری های خطرساز
سهل الوصول بودن تملک زمین
وجود حریم حداقل 5 متری در پیرامون سوله
حداقل مساحت زمین 2000 مترمربع
رعایت ضوابط طرح های توسعه شهری فرادست
نظارت مراجع ذیصلاح بر ساخت سوله با توجه به اهمیت بالای عملکردی سازه
یافته ها
شناسایی و اولویت بندی عوامل و عناصر آسیب پذیر: با توجه به اهمیت مدیریت بحران و راه هاي مقابله با آن در شهر مشهد در پژوهش حاضر نقاط آسیب پذیر شهر مشهد شناسایی و اولویت بندي شد. در شهر مشهد کاربري ها، دسترسی ها، بافت و جلعیت به عنوان عوامل آسیب پذیر شناسایی شدند.
شناسایی و تحلیل آسیب پذیری: مبناي مطالعه موجود، در مدیریت بحران و تحلیل پدافند غیرعامل، تاکید بر نقاط و عوامل خطرساز یا آسیب پذیر در برابر عوامل تهدید نظامی و خطر طبیعی در شهر مشهد است. براي رسیدن به هدف مطالعه از مدلهاي تلفیق لایه هاي اطلاعاتی با بهره گیري از قابلیت تحلیل هاي فضایی سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شد. بطوریکه ابتدا عوامل موثر از جنبه هاي مختلف آسیب پذیري مورد شناسایی قرار گرفتند. براي محاسبه و تهیه نقشه پهنه بندي آسیب پذیري در برابر عوامل خطر ناشی از عوامل انسانی و طبیعی ،نقشه ي مقدماتی شامل 4معیار اصلی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی بدست آمد.
الف)آسیب پذیری کاربری زمین: با توجه به اصول و مفاهیم اساسی در مطالعات پدافند غیر عامل ،
کاربري هاي حیاتی، حساس و عوامل و عناصر مهم شهري شناسایی شده در ارزیابی آسیب پذیري حوادث اساتخراج گردید با توجه به مشاهدات صورت گرفته و ارزیابی معیارهاي پدافند غیر عامل تعداد زیادي از این کاربري ها باا الزامات و ملاحظات امنیتی و زیست محیطی رعایت نشده و پیامدهاي همجواري آنها با بدنه هاي شهري مورد بررسی قرار نگرفته ان.
ب)آسیب پذیری شبکه های دسترسی: شبکه هاي دسترسی شهري می توانند از دو جنبه متفاوت مورد توجه باشند. بطوري که مهمترین عناصر ارتباطی و امادادي در زمان رخداد بحران هستند. ولی به دلیل اهمیت بالاي آنها در انتقال انواع خدمات و تجهیزات از مهمترین و اولیه ترین اهداف نظامی محسوب می شوند . در این مطالعه شبکه خیابان ها در ارتباط با تراکم جمعیتی و خدماتی پیرامون و نیز در ارتباط با میزان احتمال مسدود شدگی در مواقع بحران اولویت بندي شدند. دسترسی هاي محلی و کم عرض بواسطه قرار گیري در محدوده مناطق پرتراکم جمعیتی و فعالیتی از بیشترین میزان آسیب پذیري و نیز از بالاترین اهمیت در ارتباط با امدادرسانی در حین و بعد از رخداد بحران برخوردارند . بعد از آنها جلع و پخش کننده ها، شریانی هاي درجه دو و یك قرار می گیرند. با این نگر دسترسی هاي محلی ضرایب بیشتري نسبت به شریانی هاي درجه یك و دو اخذ می کنند.
ج)آسیب پذیری تراکم جمعیتی: تراکم جلعیتی از مهمترین عوامل آسیب پذیري در برابر انواع
تهدیدها و خطرها از جانب مجموع هر دو عوامل انسانی و طبیعی هستند. به طوري که با افزایش تراکم جمعیتی میزان تلفات انسانی افزایش یافته و میزان و کیفیت امدادرسانی کاهش می یابد . مدیریت و امداد به مناطق پرتراکم جمعیتی در مواقع بحرانی بسیار دشوار است. براي بررسی تراکم جمعیتی شهر مشهد از پایه جمعیتی بلوک هاي آماري استفاده شد.
در ارتباط با تراکم جمعیتی علاوه بر کاربري هاي مسکونی و مناطق با تراکم جمعیتی ساکن بالا، مسئله کاربري هاي با جمعیت پذیري غیرساکن ولی متمرکز است. که به عنوان مثال می توان به ایستگاه هاي مترو ، راه آهن ، پایانه مسافربري و … اشاره کرد که تراکم این عوامل در یك محدوده آسیب پذیري آن محدوده را بیشتر میکند.که میزان آسیب پذیري ناشی از تراکم جمعیتی در نقشه زیر مشاهده می شود.
د)آسیب پذیری ریزدانگی و تراکم بافت: ریزدانگی پلاک ها و بافت ریز محله ها در مناطق شهري یکی از مهمترین معیارها در جنبه هاي مختلف مطالعاتی محسوب می شوند. بطوریکه در بحث پدافند غیرعامل نیاز از اهمیات زیادي در میزان و کیفیت آسیب پذیري برخوردارند .در مطالعه حاضر شرایط کالبدي و بافت در کنار دیگر عوامل موثر در شناسایی مناطق آسیب پذیر مورد توجه قرار گرفت.
در ادامه انتخاب معیارها و پهنه بندي آنها، تلفیق تمام معیارها در یك نقشه آسیب پذیري نهایی انجام شد .در این مرحله معیارها اولویت بندي شدند، بطوریکه معیار کاربري اراضی در نقشه نهایی داراي ضریب و بالاترین میزان تاثیرگذاري در تعیین پهنه هاي آسیب پذیر است.
معیارهاي تراکم جمعیتی، شبکه دسترسی و ریزدانگی بافت به ترتیب در اولویت هاي بعدي قرار دارند.
نقشه پدافند غیر عامل شهر مشهد در محیط GIS مدلسازي ومحاسبه شد.بر مبناي اولویت بندي معیارها ، در نقشه آسیب پذیري کاربري هاي خاص مشخص تر هستند. همپوشانی ضرایب بالا در نقشه نهایی بالاترین میزان آسیب پذیري را نشان می دهد.
بر مبناي نقشه زیر محدوده هاي کاربري هاي حیاتی ، تاسیسات و تجهیزات شهري، راه آهن، فرودگاه ، پهنه هاي با تراکم جلعیتای و کالبدي بالا و محورهاي با تمرکز فعالیتی از مهم ترین بخاش هاي در معرض خطر هستند.
نقشه1: همپوشانی خطر از جنبهدقت نظر در طراحی این پایگاها از جنبه هاي عملکردي، معماري و سازه اي، مجلوعه پایگاه ها را در بین پروژه هاي عمرانی شاه متمایز میسازد. لزوم توجه همزمان به جنباه هاي کارائی، تطابق با بافت شهري، نزدیکی به بخشهاي مسکونی، دسترسی، زمین شناسی مهندسی، مخاطرات زمین، ایمنی و .. نیازمند بررسی جنبه و هاي همه متعددي می باشد. بررسی، انتخاب و تأمین زمین مناسب با توجه به تنگناهاي موجود در شهر مشهد و لزوم در نظر گرفتن پارامترهاي متعدد، موضوعی بسیار حساس و دشوار است. مطابق برنامه ریزی به عمل آمده انتخاب زمین پایگاهها (سوله ها) به گونه اي انجام شده است که حتی مقدور در هر یك از نواحی شهرداري مشهد، یك پایگاه احداث شود. همچنین، در هر منطقه شهرداري یك پایگاه به کاربري “ویژه مدیریت بحران” اختصاص داده شاده و مابقی پایگاه ها، چند منظوره با کارکرد محوري مدیریت بحران در نظر گرفته شوند.
با توجه به ابلاغیه وزارت کشور در خصوص مکانیابی سوله هاي مدیریت بحران در شهر مشهد تاکنون تعداد 14 سوله و مستحدثات مدیریت بحران به بهره برداري رسیده است.که در نقشه زیر محل این پایگاه ها مشاهده می شود.
نقشه2: مکان یابی سوله هاي مدیریت بحران شهر در وضع موجود
با توجه به شعاع عملکرد سوله هاي مدیریت بحران که در سطح ناحیه می باشد، شعاع 750متر براي این کاربري پیشنهاد شده است. همانطور که از نقشه بالا مشخص است سوله هاي موجود تمام محدوده شهر را پوشش نمی دهند. نکته قابل ملاحظه در مکانیابی سوله هاي مدیریت بحران عدم مکانیابی این سوله ها در نقاط مرکزي شهر است که با توجه به خروجی هاي بدست آمده از نواحی با تراکم جمعیتی بالاتر نسبت به نواحی دیگر و از جنبه مخاطرات در وضعیت نامناسب تري نسبت به محدوده هاي مکانیابی شده می باشد. علاوه بر آن همجواري دسترسی ها و مراکز امداد و نجات اهمیت مکانیابی در این مناطق را دو چندان می کند.
علاوه بر ضوابط مکانیابی معیارهایی براي مکان گزینی سوله هاي بحران در شهر بدست آمد:
نمودار1: معیار های مکانیابی سوله های مدریت بحرانبر این اساس در این پژوهش براي تعیین اوزان معیارها از تکنیك مقایسه زوجی نرم افزار (Expert choice) بهره گرفته شده است. از آنجا که نحوه امتیاز دهی به معیارها در مدل دانش کارشناسی شده وبا اهمیتی است ،بر این اساس نظر متخصصین امر در نحوه امتیاز دهی به معیارها وارد شده است.
همانطور که با استفاده از فرایند سلسله مراتبی مشاهده شد معیارهاي مکانیابی سوله هاي بحران در وضع موجود مشاخص شد . حال این سوال پیش می آید که آیا مکان هاي انتخاب شده در شرایط ایده آل قرار دارند یا نه؟ براي پاسخ به این سوال از روش تحلیلی-توصیفی SWOT براي ارزیابی مکان هاي انتخاب شده استفاده می کنیم. و علاوه بر آن با توجه به تعداد پایگاه هاي پیشنهاد شده براي شهر مشهد توسط نهاد هاي مسئول و کمبود این مراکز در حال حاضر به انتخاب بهترین مکان ها جهت مکان گزینی این کاربري در آینده پیشنهاداتی ارائه می شود.
نتیجه (کلیدواژه: مکانیابی سوله های مدیریت بحران)
با توجه به اینکه پایگاه هاي پشتیبانی به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه اي جامع، محدوده هایی که به لحاظ بحرانی در وضعیت نامناسبی قرار دارند مشخص و در جهت تقویت این محدوده ها اقدامات جدي صورت گیرد. همچنین مکانی مناسب براي احداث این نوع از کاربري ها درسط شهر انتخاب گردد تا در جهت ارتقا کارآمدي و بهره برداري از آن موثر واقع شود.
لذا در این تحقیق، شاخص ها و ضوابط مکانیابی سوله هاي مدیریت بحران با استفاده از شیوه پدافند غیر عامل و نمونه هاي بهینه براي کلانشهر مشهد ارائه می شود. وجود امکانات و فضاهاي تدافعی و امدادرسانی هلچون پناه گاه ها، مراکز بهداشتی و درمانی و نیز فضاهاي
باز براي ایجاد کمپین) و اسکان اولیه الزامی است. در وضع موجود با توجه به نقشه هاي تهیه شده از مراکز آسیب پذیر و مخاطره دار شهر و همچنین مکانهاي قرارگیري کاربري ها و سوله هاي بحران دچار کمبودهایی در مواجه با بحران ها و سوانح می باشد. از جمله این معضلات عدم وجود سوله در مناطق مکازي شهر و مسیرهاي کم عرض و متراکم در این نواحی و مجاورت کاربري هاي حساس و مهم در این مناطق می باشد که به مقوله مدیریت مهار بحران دامن می زند.
در این پژوهش با توجه به اطلاعات جمع آوري شده و ارزیابی عوامل پدافند غیر عامل در مکانیابی سوله هاي مدیریت بحران با استفاده از ها در مدل وزن لایه AHP و پایگاه داده سیستم اطلاعات جغرافیایی و قابلیت بازیابی، طبقه بندي و بهره گیري از روش ها و تکنیكهاي
برنامه ریزي به تجزیه و تحلیل وضع موجود پرداخته و با همپوشانی نقشه هاي مختتف موثر در مکانیابی سوله هاي بحران و با استفاده از نرم افزار ،ArcGIS نقشه هاي همپوشانی و شعاع عملکرد سوله ها در شهر، کلبودها و قوت هاي مکان یابی ها مشخص میگردد. همچنین نقاط مستعد براي مکانیابی پیشنهاد می شود. از تحلیل و خروجی هاي بدست آمده انتخاب فضاهاي مرکزي با توجه به فاکتورهاي زیر نسبت به مناطق دیگر مستعد تر می باشد
_ وجود دسترسی های متنوع به آنها
_ فاصله از گسل ها و مسیل ها
_ تراکم جمعیتی بالا
_ نزدیکی به مراکز درمانی و امدادی
_ وجود بافت ارگانیک و قدیمی در این مناطق
_ ساخت و سازهای غیر اصولی از زمان گذشته تا به امروز.
با توجه به فاکتورهاي ذکر شده محدودیت هایی در انتخاب این مناطق به عنوان پایگاه هاي بحران دیده می شود که از آن جلمه می توان به:
_ کمبود منابع مالی جهت تامین هزینه هاي بنا
_ عدم وجود زمین های بایر یا فاقد ارزش
_ قیمت بالای زمین وداشتن مالکان خصوصی ( سهل الوصول نبودن این قضاها)
_ فاصله با مراکز اسکان موقت
_ وجود ساختمان با ارتفاع های زیاد.
از مقایسه محدودیت ها و فرصت هاي موجود و ارزیابی آن ها توسط فاکتورهاي پدافند غیر عامل می توان نتیجه گرفت که مکان هاي انتخاب شده براي سوله هاي مدیریت بحران در شرایط نسبتا مناسبی قرار گرفته اند. با این حال مکانیابی مراکز جدید درشهر که داراي
اولویت هاي حیاتی می باشند لازم و ضروري است. نکته قابل ملاحضه دیگر در خصوص شهر مشهد وجود جمعیت مازاد شهر و پیش بینی مدیریت بحران براي تامین امنیت آنان است. که در ایام مختتف سال به شهر ورود پیدا می کنند.در جهت نیل به اهداف و ارائه بهتر مدیریت
بحران در شهر مشهد راهکارهایی در جهت تقویت مکان هاي موجود و پیشنهاداتی در جهت مکانیابی سوله هاي بحران با توجه به نیاز شهر و جلعیت مازاد ارائه شد
_ امکان استفاده از سوله ها در مناطق مرکزي شهر با توجه به زمین هاي در اختیار آستانه
_ امکان فرهنگ سازي با استفاده از برگزاري کلاس هاي آموزشی و استفاده چند منظوره از سوله هاي بحران
_ استفاده از شرایط تشویقی واگذاري زمین توسط شهرداري جهت تامین فضا براي احداث سوله در مناطق مرکزي شهر
نویسندگان: وحید یوسف پور طرقی ،مهرداد عبدالهی
مراجع (کلیدواژه: مکانیابی سوله های مدیریت بحران)
1)اخوان، پیلان، باقري، روح اله ( ،)1389مدیریت دانش از ایده تا علل چاپ دوم، تهران، انتشارات آتی نگر.
2)آزموده اردلان، عتیرضا ، ( ،)1385مدلسازي مکانی براي کاهش خسارت هاي زلزله ،مجلوعه مقالات اولین هلایش مقابله با سوانح طبیعی
3)اي. درابك، توماس – یج . ( جرالد ،هواتلر پاییز ،)1383مدیریت بحران اصول و راهنلاي علتی براي دولتهاي محتی، مرکز مطالعات و برنامه ریزي شهر تهران، چاپ اول،
4)بي. درابك، توماس – یج . ( جرالد ،هواتلر پاییز ،)1383مدیریت بحران اصول و راهنلاي علتی براي دولتهاي محتی، مرکز مطالعات و برنامهریزي شهر تهران، چاپ اول،
5)بیرودیان، نادر ( 1389،)مدیریت بحران: اصول ایلنی در حوادث غیرمنتظره، نشر جهاد دانشگاهی( دانشگاه فردوسی مشهد،) چاپ دوم
6)پویان،ژیلا (،)1373برنامه ریزي مقابته با خطرات طبیعی، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده معلاري و شهرسازي دانشگاه شهیر بهشتی
7)حسینی، مازیار( ،)1387مدیریت بحران: امداد رسانی، سازمان پیشگیري و مدیریت بحران شهر تهران
8)رضائی، عتی اکبر ، بختیاري، مریم ( ،)1390مدیریت بحران، موسسه پژوهش و نشر یادآوران، چاپ اول
9)عنبري،موسی، نوربالا، احلد علی( 1385،)ارزیابی مدیریت عملیات نجات در فاجعه بم، پایش6
10) مهدي پور، فاطله، مسگري، محلد ( 1386،)الگویی براي مکانیابی بر اساس متدهاي تصمیم گیري چند معیاره در ،GISهمایش ژئوماتیك، سازمان نقشه برداري کشور
11)ناطقی الهی، فریبرز (1378)، مدیریت بحران زمین لرزه در ایران، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، چاپ اول، بهار.
12) اصغریان جدي،احلد(1374 ،)دفاع غیر عامل در ارگ بم. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماري و شهرسازي ایران. انتشارات دانشگاه تهران، جلد اول ، تهران
13)جلالی، غلامرضا – تاجور، اسلاعیل( 1387،)مبانی پدافند غیر عامل و تعلیمات صورت گرفته توسط کشور سوئیس . مجته پژوهشکده ي پدافند غیر عامل دانشگاه مالك اشتر، شماره ،8اصفهان.
14)هاشمی، سید جواد(1387 ،)نقش مهندسی در دفاع غیر عامل، مجله کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره ،10تهران
15) International steratgy for disaster reduction,latin american and the caribbean(ISDR) informs magazine,2003.
16) South asian network for disaster mitigation, conceptual framework, 200317) ADRC,natural disasters data book , 2002.
18) Vieux, Baxter)2001(. Distributed Hydologic Modeling Using GIS. Dordrecht, Netherlands: Kluwer Academic Publishers
19)guide,2001. ADPC, community disaster based manegement, trainer,s
20)york institue for cognitive and behavioral therafics. Bush. J. W(1999) cognitive and bihavior: the basics. New
21)international journal of mass emergencies and disasters) Stalling robert (1992) ,, ending evacuation 9: 183-2(,, .
22)Intelligence Communities http://search.esri.com/ GIS in the Defense an
آخرین دیدگاهها